Πέμπτη 26/04: Fahrenheit 451

Σκηνοθεσία: Francois Truffaut

Σενάριο: Francois Truffaut, Jean- Louis Richard, (βιβλίο) Ray Bradbury

Πρωταγωνιστές: Oscar Werner, Julie Christie, Cyril Cusack

Χώρα Παραγωγής: Αγγλία

Χρονολογία Παραγωγής: 1966

               Η επίσημη κριτική επέδειξε ιδιαίτερη αρέσκεια στο να διαβάσει το Fahrenheit 451 ως μια ταινία για το μέλλον. Σαφώς είναι μια ταινία που προμηνύει μια ύστερη τάξη πραγμάτων. Όμως, ο Francois Truffaut χρησιμοποιεί το μελλοντικό σκηνικό κυρίως για να ολοκληρώσει το βαθύ στοχασμό του πάνω στο φασισμό, ανεμπόδιστα από τις δεσμευτικές επιταγές του (τότε) σήμερα.

                   Το Fahrenheit 451 θίγει εξόφθαλμα τον τρόπο δράσης των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Το πυρ των βιβλίων, οι στολές, οι τυποποιημένοι χαιρετισμοί, καθώς και διάφορα άλλα σύμβολα, αποτελούν άμεσες φασιστικές παραπομπές, καθρεφτίζοντας έναν χώρο φασιστικής κυριαρχίας, με την εξουσία να επίθυμεί την απαρέγκλιτη ευθυγράμμιση- ρύθμιση των ανθρώπων σύμφωνα με τις φασιστικές προδιαγραφές. Πρόκειται ουσιαστικά για την εξάλειψη του ανθρώπινου και την παραγωγή πανομοιότυπων ανδροειδών΄ ανδροειδών που συγγενεύουν με άψυχα αντικείμενα που, όπως χαρακτηριστικά δείχνεται, έχουν απολέσει την ικανότητα επικοινωνίας. Εργαλεία αυτής της διαδικασίας είναι η αυστηρή επιβολή του νόμου και κυρίως η διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος εθελούσιας συμμόρφωσης.

                    Ζω σημαίνει τραυματίζομαι. Γδέρνω τη γυμνή επιφάνειά μου, εσωτερική και εξωτερική, στις εγκοπές του χρόνου. Και μέσα από τις πληγές μου αποκτώ όνομα. Λυτρώνομαι μέσα από το θάνατο της στιγμής, δηλαδή τον δικό μου επαναλαμβανόμενο θάνατο. Και έτσι συνεχίζω. Η φασιστική επιβολή σημαίνει ακριβώς το αντίθετο΄ το αυστηρά καθορισμένο μόρφωμα του ανθρώπινου, δίχως τη δυνατότητα σκέψης και κυρίως δίχως τη δυνατότητα συναισθημάτων (όπως χαρακτηριστικά βλέπουμε στη σκηνή της απαγγελίας). Κι αυτή η έλλειψη πνευματικότητας ταυτίζεται με το αντίθετο της ζωής. Τη μη- ζωή, χωρίς αυτό να σημαίνει θάνατο. Αντιθέτως, σημαίνει ανώδυνος χρόνος. Δηλαδή λήθη. Σημαίνει την ευτυχία του "μη- τραυματισμού". Και μέσα σ' αυτό το χωροχρονικό σύμπαν αδράνειας και υποταγής, το ανθρώπινο- ή καλύτερα το ανθρωπόμορφο- αποτελεί το ευκολοκυβέρνητο πλοίο των ολοκληρωτικών καθεστώτων. 

                     Οι μέθοδοι υπνωτισμού, πέρα από την επιβολή του "επινοημένου" νόμου, ακούνε στο όνομα των εξαρτήσεων. Εξαρτήσεις άμεσες ή έμμεσες. Τα χάπια, ως άμεσες εξαρτήσεις, αποτελούν τυποποιημένο και καθημερινό καταναλωτικό προϊόν. "Of course!" απαντάει ο πρωταγωνιστής Montag όταν ερωτάται αν η γυναίκα του παίρνει χάπια. Ενώ στις έμμεσες εξαρτήσεις παρατηρούμε τη σύνδεση του ανθρώπου με ποικίλες δραστηριότητες αντιπερισπασμού. Σε μια εναρκτήρια σκηνή o- εν συνεχεία επαναστάτης- Montag ακούει τον ένθερμο λόγο του διοικητή του για τον αθλητισμό ως ένα μέσο απασχόλησης- και συνεπώς υπνωτισμού- των μαζών. Ενώ σε ανύποπτο χρόνο παρακολουθούμε στη σκιά της δράσης, στο βάθος του κάδρου δηλαδή, σκυφτά ανθρωπάκια να επιδίδονται αποχαυνωτικά σε αδρανοποιητικές δραστηριότητες, όπως το ρίξιμο ζαριών, κλπ. Σ' αυτή τη διαδικασία αποχαύνωσης εξέχουσα θέση κατέχει η τηλεόραση. Αν θέλαμε πάντος να κοιτάξουμε με ένα εκσυγχρονισμένο μάτι όλα τα παραπάνω, δε θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε τη νέα τάση της αυτοαπασχόλησης, ως ακραίο αδρανοποιητικό φαινόμενο που επιβάλλεται και συντηρείται από τη σημερινή, φαινομενικά δημοκρατική τάξη πραγμάτων. Και θα ήταν αφέλεια να μην αναγνωρίσουμε το παραπάνω φαινόμενο ως ένα τεράστιο επίτευγμα για τα "δημοκρατικά καθεστώτα", καθώς επιβάλλουν με αυτορυθμιστική αυταρέσκεια τους νόμους της αδράνειας ενός ατόμου. 

                     Σ' αυτό το σημείο θα ήταν χρήσιμο να αναφερθούμε στη φόρμα του Francois Truffaut. Ο Γάλλος σκηνοθέτης χρησιμοποιεί μια υπνωτιστική κινηματογραφική γλώσσα. Με σύμβολα όπως υπνωτιστικούς στροβίλους, τη συστηματική επανάληψη του 451 του τίτλου, καθώς και άλλα ελαφρώς εξπρεσιονιστικά στοιχεία. Σκηνοθετικά μια ιδιαίτερα προσεγμένη επιλογή είναι αυτή των άναρχων zoom in και zoom out, καθώς και η παρομοίως άναρχη εναλλαγή "ταχυτήτων" στην αφήγηση. Σε όλα τα παραπάνω δε θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε και τη μοναδική επιλογή των χρωμάτων στη φωτογραφία. Θερμά χρώματα, κυρίως κόκκινα και μωβ, βάφουν τη γοητευτική επιφάνεια του φιλμ, συνθέτοντας ένα ψυχεδελικό όνειρο αυθυποβολής.

                    Ο Francois Truffaut είναι καλλιτέχνης και ως τέτοιος πιστεύει στις διαμορφωτικές ιδιότητες της Τέχνης. Υπό αυτή την σκοπιά η Τέχνη αποτελεί έναν ασπονδο εχθρό των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Και αν ανατρέξουμε στην ιστορία, η παραπάνω πρόταση επαληθεύεται ανατριχιαστικά, καθώς κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας ολοκληρωτικών καθεστώτων υπήρξε αυστηρή λογοκρισία και αδιάκοπη σφυρηλάτηση της Τέχνης, λόγω του φόβου των εξωτερικών και ανεπιθύμητων διαμορφωτικών ερεθισμέτων που εδύνατο να προσφέρει. 

                 Η Τέχνη, σε αντίθεση με τα ολοκληρωτικά καθεστώτα που διαλαλούν την κατοχή μιας απόλυτης αλήθειας, δε διαμορφώνει σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές. Η Τέχνη δε δημιουργεί προορισμούς. Θέτει μόνο τα ερωτήματα που εκκινούν το ταξίδι. Ο προορισματικός τόπος της Τέχνης είναι ένας διαρκώς επαναπροσδιορίσιμος "έστω τόπος", που προκύπτει ως το γινόμενο των εξωτερικών παρατηρήσεων και των μύχιων ενδοσκοπήσεων αυτών που την αφουγκράζονται. Ας δούμε όμως πως αντανακλώνται αυτές οι διαμορφωτικές ιδιότητες στην ταινία. Αρκεί να παρατηρήσουμε τον Montag, ο οποίος από τη στιγμή που διαβάζει το πρώτο του βιβλίο, μεταμορφώνεται εξελικτικά από ένα στεγνό εκτελεστικό όργανο σε έναν επαναστάτη που πασχίζει να ρίξει το σύστημα που υπηρετεί εκ των έσω. 

                 Άλλο ένα ζήτημα που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι η παρουσίαση του τρόπου αντιμετώπισης της Τέχνης από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα. Ο Γάλλος σκηνοθέτης αναπαριστά με γλαφυρότητα τη νέα κατάσταση που παγιώνεται στην τέχνη της εικόνας, η οποία προκύπτει από την αντικατάσταση του κινηματογράφου με την οικιακή τηλεόραση. Μια οικιακή τηλεόραση που κυριαρχεί μονοπωλιακά και χρησιμοποιείται εργαλειακά για την επιβολή της reality σκουπιδολογίας. Ενώ στο έτερο πεδίο έκφρασης, το λόγο, η έννομη και ανελέητη καύση των βιβλίων υπογραμμίζει μια πράξη κραυγαλέας χυδαιότητας και εξόντωσης της Τέχνης.

                Το Fahrenheit 451 αποτελεί ένα παγκόσμιο αριστούργημα, στο οποίο ο Francois Truffaut έχει καταφέρει να συνταιριάξει τόσα στοιχεία από τη nouvelle vague, όσο και από το κλασσικό hollywood. Κάπως έτσι οδηγούμαστε σε ένα πομπώδες και αριστοτεχνικό φινάλε, όπου ο σκηνοθέτης αποσπά το περιεχόμενο της Τέχνης από το χαρτί και το μεταθέτει στο εσωτερικό του ατόμου, εκεί όπου δύναται να λάβει πραγματική υπόσταση. Γιατί τί άλλο είναι ένα βιβλίο εκτός από έναν τάφο; Ή, καλύτερα, εκτός από ένα βαλσαμωμένο θηρίο, που περιμένει στωικά τη δική σου αναστάσιμη ματιά για να ξαναγεννηθεί;